İrem - Tanrı ve İyilik Euthyphron İkilemi

 Euthyphron İkilemi 

Acaba bir şey, Tanrı istediği için mi iyidir, yoksa o, iyi olduğu için mi Tanrı tarafından buyurulmuştur? 

Kaynağı Sokrates’in Euthyphron isimli bir kişi ile olan konuşması olan ve ismi Euthyphron İkilemi olan bu soru uzun bir süredir insanlık tarafından konuşulup tartışılmaktadır.  

Unutmamak gerek ki Sokrates ve Euthyphron’un iyinin, doğrunun ne olduğunu tartıştıkları zamanda Antik Yunan’da çok tanrılı bir inanç vardı. Bu da sorudaki Tanrı kelimesini çoğul yapıyor.  

Euthyphron’in cevabı bir şeyin iyi olması için Tanrılar tarafından sevilmesi gerektiği yönünde olur. Ama inandığı çok tanrılı dine göre tanrıların tamamının ortak bir karara varıp iyiyi ve kötüyü belirlemesi mümkün değil. Bunun ardından Sokrats ile birlikte başka bir sonuca varırlar. Tanrılar tarafından ortakça iyi olarak bilinen şeyler iyi, kötü olarak bilinen kötü ve anlaşılamayanlar is açıkta kalacaktır. Aslında bu da açıklayıcı bir cevap olmayacak çünkü az önce bahsettiğim gibi tanrılar  çoğu şey üzerinde ortak bir karara vermeyecek ve bunun sonucunda bir çok davranış ne iyi ne de kötü olarak sınıflandırılabilecek. 

Bunun ardından Sokrates’in sorduğu soru bizim asıl sorumuz. Bir şey, Tanrılar tarafından istediği için mi iyidir, yoksa o, iyi olduğu için mi Tanrılar tarafından istenmiştir? Konuşmanın ilerisinde Euthyphron ikinci seçeneği doğru bulur. Burada is şöyle bir sorun var; eğer iyilik tanrılara bağlı değilse ve iyilik tanrıların kontrolünün dışındaysa iyiliğin, doğruluğunun kaynağı n? O zaman tanrının dışında iyiliği belirleyen bir şey olmalı. 

Biraz da diğer seçeneğin tarafından düşünelim. Diyelim ki bir şeyin iyi olmasının sebebi Tanrı’nın onu sevmesi, onun doğru olmasını istemesi. Peki Tanrı’nın bu şeyleri sevmesinin bir sebebi var mı? Tanrı’nın bunları sevmesinin nedeni insanların/varlıkların yararına en iyisi olmaları olabilir mi, yoksa bir sebebi yok mu? Eğer ikinci seçenek gibiyse yalnızca Tanrı seviyor diye insan öldürmek, yalan söylemek, çalmak da iyi olmaz mıydı? Eğer iyilik Tanrı’nın onun iyi olmasını istediği için oluşuyorsa, Tanrı şu an dünyaya inip insan öldürmenin bir sorun olmadığını söyleseydi bu davranış iyi bir davranış olurdu. Buna inanabiliyorsak iyi şeyler Tanrı istediği için iyi olur ama eğer inanmıyorsak o zaman bir şeyin iyi olması için yalnızca Tanrı tarafından istenmesinin yeterli olması imkansız kalıyor.  

Asıl soruya gelelim. Acaba bir şey, Tanrı istediği için mi iyidir, yoksa o, iyi olduğu için mi Tanrı tarafından buyurulmuştur? Az önce dediğim gibi ilk seneği doğru bulamıyorsak ve ikinci seçenek bize iyinin en olduğu hakkında bir bilgi vermiyorsa iyiliği Tanrı ile bağdaştırdığımızda bir sonuç aldığımızı söyleyemeyiz. Burada da ikilem ile karşılaşıyoruz. Her ikisi de doğru olsa bir şey iyi olduğu için Tanrı tarafından sevilir ve Tanrı tarafından sevildiği için doğrudur. 

 

İrem Gümüs  11/A 145